مالچ پاشی، صحیح یا غلط؟؟؟

با افزایش استفاده از مالچ نفتی در کشور، به منظور تثبیت ماسه ­های روان و همچنین کاهش ریز گردها و آلودگی هوا، بحث صحیح یا غلط بودن این روش در بین کارشناسان رایج بوده و مخالفت ­های زیادی در رابطه با کاربرد این ماده در طبیعت صورت گرفت. حال استفاده از پوشش مالچ نفتی به دو دیدگاه تبدیل شده است. گروهی معتقدند که استفاده از مالچ نفتی علاوه بر هزینه بالای اقتصادی، آسیب جبران ناپذیری به طبیعت و جانوران وارد می­ کند و به شدت با استفاده از این پوشش به عنوان راهکاری محیط زیستی به مخالفت پرداختند اما در مقابل گروهی دیگر از متخصصان بیابان معتقدند تثبیت ماسه­ های روان با استفاده از تکنیک مالچ پاشی یکی از کارآمدترین روش­ ها در سطح بین المللی شناخته شده است تا آنجا که اطلس بین المللی بیابان زایی نیز آن را به عنوان یک روش ایرانی معرفی کرده است. در این مطلب با مالچ ،چگونگی کاربرد و فواید و ضررهای آن آشنا شده و می ­توان تا حدی به قضاوت دو نظریه گفته شده پرداخت.

مالچ چیست؟

مالچ (Mulch) به موادی گفته می ­شود که به منظور حفاظت از خاک از خطر عوامل فرسایشی، سطح خاک را با آن می­ پوشانند. دلایل استفاده از مالچ شامل حفاظت از رطوبت خاک، جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش آلودگی و ریز گردها، بهبود باروری و سلامت خاک، کاهش رشد علف­های هرز و افزایش جذابیت بصری منطقه است.

مالچ ها از نظر جنس مواد تشکیل دهنده به دو دسته آلی و معدنی تقسیم می شوند در زیر به نمونه­ هایی از انواع مالچ اشاره شده است:

• مالچ های آلی فیزیکی مثل بقایای مواد آلی و گیاهان، کاه و کلش و موادی از این دست که البته استفاده از این مواد در مقیاس بزرگ امکان پذیر نیست.
• مالچ های آلی شیمیایی که شامل مالچ های نفتی و غیر نفتی می­ شود و انواع قیرها پلیمرها و پلی اتیلن مثال ­هایی برای این گروه است.
• مالچ ­های معدنی فیزیکی شامل سیمان، رس، سنگ ریزه و موادی از این قبیل می ­باشند.
• مالچ های معدنی شیمیایی شامل نمک های مختلفی مانند گچ و آهک می ­باشندکه از گذشته نیز به منظور بهبود کیفیت خاک مورد استفاده قرار می­ گرفته است.

مالچ نفتی

این ماده آخرین ماده حاصل از تصفیه نفت خام در برج تقطیر پالایشگاه ­های نفتی است و ماده ­ای تیره رنگ و تشکیل شده از ترکیبات آروماتیک می ­باشد. این ماده بر روی سطح خاک قرار گرفته و موجب تثبیت ذرات ماسه و افزایش مقاومت خاک در برابر باد  می­شود. حدود ۴ قرن است که از این ماده در ایران استفاده می ­گردد. از مزایای مالچ نفتی،کارایی بسیار بالای آن و دوام زیاد است. از آنجا که کشورمان دارای منابع غنی نفت است، تولید مالچ نفتی دارای صرفه اقتصادی است.

اخیرا به دلیل خشکسالی و کم آب شدن تالاب­ ها و رودها و ایجاد فرسایش، آلودگی هوا به وسیله ریزگردها و همچنین طوفان­ های شن افزایش داشته است. ریزگردها طیف گسترده‌ای از مشکلات را به همراه دارند. از تارشدن دید تا لغو پرواز هواپیماها، از مشکلات تنفسی تا اختلال در زندگی روزمره، از پیامدهای ریزگردهاست. همچنین این پدیده به بروز مشکلاتی در زمینه عملکرد نیروگاه‌ها و حتی ایجاد اختلال در فرایند ارسال سیگنال‌های تلویزیونی می‌انجامد. به‌ خطرانداختن سلامت شهروندان و محیط زیست نیز از اصلی‌ترین پیامدهای ناشی از پدیده ریزگردها به شمار می‌رود تا جایی که بالا بودن میزان آلاینده ­ها تا حد زیادی بالاتر از میزان هشدار سبب شده تا متخصصان به اندیشیدن راهکارهایی برای رفع یا کاهش این مشکل بپردازند. یکی از راه کار هایی که در سطح ملی و بین المللی به خصوص برای رفع مشکلات در منطقه خوزستان به مرحله عملیاتی شدن رسید، استفاده از مالچ نفتی برای تثبیت تالاب­ های خشک شده بود. این طرح مخالفت­ های زیادی را به خصوص از سوی پژوهشگران و فعالان محیط زیستی به همراه داشت. بر اساس نظر پرفسور کردوانی( پدر علم کویرشناسی ایران):

• مالچ‌ها دارای فلزات سنگین مانند سرب هستند.
• زمانی که بارندگی شدید است ممکن است سیل ایجاد شود، چرا که اگر باران ببارد آب آن به ماسه نفوذ می‌کند که با مالچ پاشی این اتفاق روی نخواهد داد.
• مالچ ­پاشی موجب افزایش حرارت در منطقه می­ گردد.
• تمام موجودات زنده توسط مالچ پاشی ازبین می ­روند.
• مالچ یک فرآورده نفتی و از مشتقات نفت می باشد.
• مالچ نفتی هر سه سال یک بار باید تمدید شود. پس از سه سال شبیه دوده بخاری شده و پخش می­ گردد و موجب بروز سرطان می ­شود.
• رفت و آمد روی مالچ نفتی ممنوع است چرا که مالچ نفتی بر اثر راه رفتن در زمستان می‌شکند و در تابستان می‌چسبد.
• مالچ ­پاشی به ماشین­ های مخصوص نیاز دارد.

همچنین پژوهشگران راهکارهایی کاربردی به منظور مقابله با ریزگرد ها ارائه کرده ­اند که مشکلات ناشی از مالچ نفتی را نیز به دنبال نخواهد داشت.

راهکار های جایگزین استفاده از مالچ نفتی 

• بیابان زدایی و ایجاد پوشش
• احیای تالاب‌ها و رعایت حقابه زیست‌بوم‌های پایین دست سد‌ها
• جایگزینی ریگ پاشی به جای مالچ
•  سیستم نقش بند

موارد فوق از جمله راهکار های مناسب می باشد اما بهترین راهکار به منظور جلوگیری از بیایان ­زایی بر اساس اعلام سازمان ملل باید روشی است که  در آن ماده اولیه در محل وجود داشته باشد، ارزان باشد، فاقد آلودگی‌های زیست‌محیطی باشد و یک بار برای همیشه انجام شود. بر اساس این قوانین استفاده از مالچ شنی-ماسه ­ای و یا ریگ پاشی روشی مناسب برای تثبیت ماسه ­های روان در خوزستان به عنوان یک روش بیولوژیکی ارائه شده است که در این طرح­ ها علف کاری به جای جنگل کاری پیشنهاد شده و تثبیت ماسه­ ها به وسیله کشت گیاهان علفی و با کمترین هزینه و آب را مثمر ثمر می دانند.

لازم به ذکر است که  برخی کارشناسان نیز معتقدند که در مناطقی که از نظر سرعت باد و تولید ریز گرد کاملا فعال محسوب می­ شوند مالچ پاشی نفتی امری ضروری است. با توجه به موضوع تغییر اقلیم و سناریوهای مختلف پیش رو به احتمالا  افزایش دما، افزایش خشکی محیط و بالا رفتن تبخیر و تعرق را به همراه دارد. این امر در پوشش گیاهی موجود روی رسوبات بادی از یک سو و سامانه­ های گردش عمومی جو و میزان انرژی باد از سوی دیگر تغییرات چشمگیری خواهد داشت. به همین سبب حتی در خوشبینانه ترین حالت، افزایش پدیده ریزگرد و تشدید فعالیت تپه های ماسه روان در آینده دور از انتظار نیست، بنابراین ضروری است تا برنامه ریزان ملی و منطقه ای برای این امر آمادگی بیشتری پیدا کنند.