شناخت سد و انواع آن

سد

 برای سد تعاریف گوناگون می توان بیان کرد. در یک تعریف کلی به سازه ای که بر روی رودخانه برای نگهداری و ذخیره آب ساخته می شود، سد گویند. این سازه ها به صورت دیواری بسیار مستحکم هستند که می توانند جریان آب را کنترل و مهار نمایند. از طرفی در بسیاری از اوقات برای ایجاد تغییر در مسیر آب نیز از آن ها استفاده می شود. در پشت سدها معمولا مخزنی به شکل دریاچه به وجود می آید و از این آب در مواقع لزوم استفاده می گردد. از خود دریاچه ایجاد شده نیز استفاده های زیادی می شود. از جمله در صنعت گردشگری و یا پرورش آبزیان. می توان گفت تمام سدها بخشی به نام سرریز دارند که وجود آن برای حفظ سطح آب بسیار ضروری می باشد. سرریز آب را به صورت آهسته و پیاپی خارج می کند و از سرازیر شدن ناگهانی ذخایر آب جلوگیری می کند. سد سفید رود، دز، زاینده رود و لتیان از معروف ترین سدهای ایران هستند.

فواید سدها

مهمترین و بزرگترین فایده ی احداث سد ذخیره ی آب می باشد. از آب ذخیره شده در پشت این سازه ها استفاده های گوناگونی می شود و هر سد بسته به هدفی ساخته می گردد. به عنوان مثال از آب جمع شده در مخزن سدها می توان برای کشاورزی یا مصارف صنعتی بهره گرفت. از نیروی آب به وسیله توربین ها و مولد های برقی در تولید برق نیز می توان استفاده کرد. یکی از مزیت های تولید برق به این روش این است که در زمان هایی که تقاضا پایین است آب ذخیره می شود و در زمان های اوج مصرف، تبدیل صورت می گیرد. برای کنترل سیل و جلوگیری از آن در بسیاری از مناطق سدهایی ساخته می شود. از آب جمع شده پشت سدهای بزرگ برای ماهیگیری یا تفریحاتی مانند قایقرانی استفاده می شود.

انواع سدها

سدها انواع مختلفی دارند. یکی از انواع آن ها سد خاکی است. در این نوع معمولا از رس برای ساخت استفاده می گردد. رس به دلیل اینکه وقتی با آب ترکیب شود، مانع عبور آب می شود، عایق بسیار مناسبی در این زمینه می باشد. از این سدها از گذشته تا به امروز برای ذخیره سازی آب استفاده شده است ولی محدودیت در ارتفاع در آن ها وجود داشته که با پیشرفت های بسیار در عرصه ی سدسازی و آشنایی با مکانیک خاک توانسته اند این محدودیت ها را از بین ببرند. برای ساخت این نوع سازه ی خاکی مصالح مورد نیاز را از همان نواحی که قرار است سد در آنجا احداث گردد مهیا می کنند. در گذشته از یک نوع از مصالح با نفوذپذیری کم برای ساخت سد خاکی استفاده می کرده اند که به  سد خاکی همگن معروف بوده است ولی امروزه در قسمت هسته ی مرکزی سد از جنس رس با نفوذپذیری بسیار پایین  استفاده می شود و برای اطراف یا همان پوسته ی سازه ی مورد نظر از مواد و مصالح درشت تری و با مقاومت بالاتر استفاده می گردد. سد خاکی مزایای زیادی دارد از جمله این که از جنبه اقتصادی مقرون به صرفه است و مواد مورد نیاز ساخت آن به راحتی در دسترس قرار دارد ولی در نقطه ی مقابل از معایب آن می توان به فرسایش بالای آن و نیاز به مراقبت زیاد اشاره کرد. سد خاکی کرخه یک نمونه ی مهم در این زمینه است.

نوع بعدی، سدهای سنگریزه ای هستند. این نوع سدها پایداری بالاتری نسبت به سازه های خاکی دارند. از لحاظ ساختاری بسیار به نوع سد خاکی ناهمگن شبیه است با این تفاوت که به جای رس همان طور که از نامش پیدا است از سنگریزه غیر قابل نفوذ استفاده می شود. در پوسته ی این سازه هم از سنگریزه های درشت تر استفاده می شود. از مزایای این نوع سدها مقاومت بالای آن ها در برابر حوادث طبیعی همچون زلزله می باشد. سدهای بتنی وزنی یک نمونه ی دیگر از انواع سدها می باشند. برای ذخیره سازی حجم بالای آب از این سدهای کوتاه استفاده می شود که وزن زیاد آن ها به دلیل استفاده از بتن در ساختارشان است و این باعث می شود نیروی آب را تحمل کند و نسبت به حرکت مقاوم باشد.