آب خاکستری را بیشتر بشناسیم

باز چرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری

آیا به این فکر کرده‌اید که در شرایط فعلی کشور و با وجود تنش‌های آبی، چرا در سیفون توالت‌ها از آب‌سالم (شرب) استفاده می کنیم؟

آیا در این برهه زمانی از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی به صرفه هست که از آب شرب در سیفون توالت استفاده کنیم؟

آبیاری فضای‌سبز، آبیاری گلدون‌های خونمون، شستن اتومبیل و حیاط و ….. با آب سفید در شرایط کنونی و کمبود آب چیزی شبیه خودکشی نیست؟

ایران کشوری با اقلیم عمدتا گرم و خشک است و در حال حاضر دچار کمبود آب است. در صورت ادامه وضعیت و روند فعلی در کشور، میزان تقاضای آب به دلیل افزایش جمعیت و توسعه کشاورزی، صنعتی و اجتماعی افزایش یافته و میزان منابع آب به دلیل تغییرات اقلیمی و بروز خشکسالی‌ها و کاهش کیفیت منابع‌آب، کاهش می‌یابد و در نهایت منجر به کاهش سرانه آبی می‌گردد. کاهش سرانه آبی متعاقبا منجر به بروز و تشدید اختلافات اجتماعی، مهاجرت، محدودیت‌های کم‌آبی، تنش‌های آبی و بروز بحران می‌شود. در راستای مدیریت بهینه منابع آب و دستیابی به وضع مطلوب و تامین نیازهای آبی در آینده، اقداماتی همچون مدیریت تقاضا و افزایش آگاهی‌های اجتماعی،مدیریت عرضه، اولویت‌بندی ‌مصارف، استفاده از آب‌های برگشتی، افزایش بهره‌وری آب و…، ضروری است.

یکی از راه‌کارهای مهم در این زمینه، بازچرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری می‌باشد که منجر به کاهش مصرف آب‌های سطحی و زیرزمینی می گردد.

آب را حفظ کنیم نه تولید:

آب خاکستری، (به انگلیسی: Grey water) نام خوبی است برای برخی از آب های مصرف شده در خانه‌ها، آبی که به واسطه فعالیت‌هایی خانگی کدر شده و در ضمن از منظر بهداشتی چیزی بین آب تمیز و فاضلاب است. مثلا آبی که حاصل شستشوی لباس، ظروف و حتی استحمام است یا آب برگشتی از آبیاری گیاهان آپارتمانی که معمولا زیر گلدان‌ها جمع می شود، نمونه‌ها  خوب  از آب خاکستری است. در حالت عادی تقریبا در تمام خانه‌های ایران این آب را به راحتی به آب سیاه تبدیل می کنیم و آن را با فاضلاب یکسان می پنداریم و دور می ریزیم. بیایید ببینیم چگونه می‌توانیم از این آب خاکستری استفاده کنیم.

در ا ستفاده از آب خاکستری مهم‌ترین چیزی که باید به آن توجه کرده و قبول کنیم ا‌ین ا‌ست که ا‌ین آ‌ب‌ها با آب سیاه یا فاضلا‌ب‌ها تفاوت دارد. فاضلاب ا‌ز دیدگاه بهداشتی اصلا در شرایطی نیست که بتوانیم از آن هر نوع استفاده مستقیمی کنیم یا این که آنقدر آلوده شده است که نمی توان آن را در سیستم‌های معمول خانگی مورد تصفیه قرار داد و دوباره به چرخه استفاده بازگرداند.

 آب خاکستری یا فاضلاب‌های خانگی تفاوت‌های زیادی با فاضلاب توالتی دارند، زیرا مورد اخیر را با نام گندآب‌ها (یا آب سیاه) می‌شناسند که حاوی فضولات انسانی هستند. آب خاکستری اصولا نام خویش را از ظاهر تیره‌ای دریافت کرده‌اند، که حد واسط آب آشامیدنی با مفهوم آب سفید و گنداب‌های توالتی یا آب‌سیاه می‌باشند.

چرا باید از آب استفاده مجدد کنیم؟

استفاده از آب خاکستری باعث می شود نیاز برداشت کمتری از منابع آبی زیرزمینی و سطحی وجود داشته باشند که این کار علاوه بر حفظ منابع‌آبی، به حفظ محیط زیست هم کمک می‌کند. همچنین استفاده از آب خاکستری باعث کاهش بارآلی فاضلاب و آلودگی مجاری مربوط به فاضلاب‌روها می‌شود. از آب‌خاکستری برای تغذیه منابع‌آب زیرزمینی نیز می‌توان استفاده کرد. آب‌خاکستری، مجموعه‌ای از فاضلاب‌های تولیدی ناشی از شستن لباس (دستی یا با ماشین‌لباسشوئی)، وان‌حمام، دوش‌حمام، روشوئی و ماشین ظرفشوئی می‌باشد و می‌تواند با ایجاد ساز و کاری جدید، برای آبیاری فضاهای سبز مجتمع‌ها (حتی استفاده‌های خاص در داخل منزل هم‌چون آب سرویس بهداشتی و غیره) مورد استفاده قرار گیرد.

باید دقت کرد که آب خاکستری به لحاظ کیفی دارای درجه بندی‌های مختلفی می باشد. برای مثال آب خاکستری تولید شده ناشی از شست وشو را نمی توان به صورت مستقیم برای آبیاری گیاهان و درختان مورد استفاده قرار داد. این آب حاوی مقادیری مواد شیمیایی شوینده می باشد که باعث خشک شدن گیاهان می شود.

اما آب باران یکی از با کیفیت ترین انواع آب‌های خاکستری می‌باشد که با تدابیر صحیحی جهت جمع‌آوری آن اتخاذ گردد. پیاده سازی این طرح در مناطقی که میزان بارندگی زیاد است قابل توجیه است. البته اینم بگیم که حتی در منازل مسکونی هنگام بارندگی می توان سطلی در زیر باران قرار داد و از آب جمع‌آوری شده برای آبیاری گلدان‌های منزل استفاده کرد همچنین در گوشه ای از خانه یک سطل بگذارید و آب زیرگلدانی‌های خانه را در آن جمع کرده و دوباره برای آبیاری گلدان‌‌ها از آن ا‌ستفاده کنید. وقتی شیر آب را باز می‌کنید تا آب گرم شود (در حمام، دستشویی یا آشپزخانه) آب سرد را بیهوده هدر ندهید. یک سطل زیر شیر آب بگذارید و این آب را جمع کنید تا برای مصارف بعدی از آن استفاده شود.

اگر برخی از لبا‌س‌های کوچک را به شکل دستی می‌شویید، آب چرک و شوینده را دور نریزید. می‌توانید از آن برای استفاده در سیفون توالت استفاده کنید. شیلنگ خروجی ماشین رختشویی‌های غیراتوماتیک (دستی) را به چاه وصل نکنید. آب خروجی از این ابزار هم آب خاکستری است و از آن برای سیفون می‌توان استفاده کرد.

 استفاده از آب‌خاکستری باعث کاهش مصرف آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود. آب خاکستری ۵۰ تا ۸۰ درصد فاضلاب شهری را تشکیل می‌دهد. سیستم‌های استفاده مجدد از آب خاکستری از روش های کم هزینه دستی تا روش های تصفیه ثانویه که توانایی حذف‌روغن، چربی‌ها و مواد‌جامد را دارد، گسترده است. سیستم تصفیه اولیه شامل یک یا چند تانک رسوب‌گیر است که با حذف مواد‌جامد و روغنی به کمک یک صافی، آب خاکستری را به منظور آبیاری آماده می‌کند.

مطالعه بیشتر:                                                                            آب مجازی یا آب پنهان

این سیستم‌ها کاملا اقتصادی و به صرفه می‌باشند. در سیستم‌های تصفیه ثانویه، روغن، چربی و ذرات جامد بیشتری حذف می‌شود. استفاده از سیستم‌خاکستری، بستگی زیادی به تلاش‌های فردی برای نگهداری از آن دارد. یک سیستم نصب شده آب خاکستری، مسئولیت‌هایی را به عهده صاحب خانه یا بهره‌بردار مبنی بر نگهداری صحیح سیستم مطابق دستورالعمل شرکت تولید کننده می‌گذارد. مصرف‌کننده باید مطمئن شود که سیستمی که از آن نگهداری می‌کند، در تمام زمان‌ها کاملا صحیح کار می کند و در صورت بروز خطا و مشکل، باید در اسرع وقت حل شود.

برای این پساب می‌توان کاربری‌های شهری بسیاری را در نظر گرفت و با تعبیه یک سیستم تصفیه ساده محلی آب خاکستری تولیدی را مورد استفاده مجدد قرار داد. در ادامه به برخی از پساب های شهری که قابلیت تصفیه و بازگردانی در محل را دارند با شکل اشاره گردیده است.

در مساجد بخش اعظم فاضلاب تولیدی مربوط به آب وضوخانه‌ها می‌باشد، که دارای بار آلودگی کمی می‌باشد و در دسته آب‌های خاکستری قرار می‌گیرد.

سهم تفکیکی مصرف آب در مساجد

در هتل‌ها بخش قابل توجهی از فاضلاب تولیدی مربوط به آب مصرفی در حمام، روشویی‌ها و ماشین لباسشویی‌ها می‌باشد، که دارای بار آلودگی کمی می‌باشد و می‌توانند در دسته آب‌های خاکستری قرار گیرند.

سهم  تفکیکی مصرف آب در هتل‌ها (۵ ستاره)

مزایای استفاده از آب خاکستری را می توان به صورت ذیل طبقه‌بندی نمود

• صرفه جویی قابل توجه در حجم آب مصرفی و بازیافت بهینه آب مصرف شده
• افزایش ۵۰ درصد ظرفیت آبیاری بدون صرف هزینه‌های اضافی
• محدود‌کردن و کاهش هزینه‌های تخلیه‌چاه‌های جذبی
• بهبود وضع زندگی مردم و کاهش مهاجرت از روستاها به شهرها
• عدم گرفتگی لوله‌ها به دلیل غلظت پایین مواد آلی
• ارزان و به صرفه بودن سیستم
• اقتصادی بودن طرح

آیا آب خاکستری قابل اطمینان است؟

بله. با رعایت استانداردها و رهنمودهای لازم در استفاده از آب خاکستری، مشکل بهداشتی به وجود نخواهد آمد. توجه به کاربرد و مورد استفاده این نوع آب بسیار حائز اهمیت است.

آب خام به آبی گفته می شود که پس از استحصال از منبع خود هیچگونه عملیات بهینه‌سازی بر روی آن صورت نگیرد. این آب مناسب شرب نبوده و جهت استفاده آشامیدنی باید متناسب با آنالیز کیفی آن، طی مراحل متناسب تصفیه شود اما آب خاکستری مجموعه ای از فاضلاب‌های ظرفشویی، دستشویی و حمام می‌باشد و می‌تواند با ایجاد ساز و کاری جدید، برای آبیاری فضاهای سبز مجتمع‌ها ( حتی استفاده‌های خاص در داخل منزل همچون آب سرویس بهداشتی و غیره) مورد استفاده قرار گیرد.