مکان یابی مناسب محل احداث سد

مکان یابی مناسب محل احداث سد از جمله مهمترین مسائل در کشور ما ایران است؛ ایران به سبب داشتن سدهای فراوان در اغلب نقاط کشور به عنوان یکی از کشورهای برتر در زمینه دانش فنی سد سازی به شمار می رود. این موضوع شاید بدین سبب در کشور ما رواج یافته که مردم این سرزمین به سبب اقلیم خشک در بیشتر مناطق کشور همواره با مشکل کمبود منابع آب مواجه بوده اند.

همانطور که می دانید پروژه های سدسازی پروژه هایی سنگین و با هزینه کلان هستند و بسیاری از پژوهشگران کشاورزی، منابع طبیعی، جغرافیا و … را سالانه به مطالعات عمیق در این باره وادار می کنند. تعیین محل احداث سد یکی از پایه ای ترین مسائل در مبحث سد سازی است که تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله، توپوگرافی، فاصله با گسل، نفوذپذیری، بار رسوبی، شکل دره، ظرفیت محل برای ذخیره و غیره می باشد.

توجه داشته باشید در صورتی که نسبت به مسئله محل احداث سد، بررسی های علمی و دقیق صورت نگیرد و جوانب کار سنجیده نشود ممکن است نه تنها احداث آن کاربردی برای مهار آب نداشته باشد بلکه با خساراتی همچون شکست سازه و ایجاد سیلاب های مصنوعی نیز همراه شود. در این صورت علاوه بر هدر رفت هزینه پروژه عظیم احداث سد، شاهد خسارات بیشتری نیز خواهیم بود.

با مقدمه ای که در مورد مکان یابی مناسب محل احداث سد ارائه شد، شاید متوجه شده باشید که در این متن به بررسی فاکتورهای مهم و تاثیرگذار در تعیین محل مناسب برای احداث سد می پردازیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با ما همراه باشید.

عوامل تاثیرگذار در تعیین محل احداث سد

امتداد لایه ها

محل احداث سد باید به گونه ای انتخاب شود که امتداد لایه های زمین شناسی محل با محور سد موازی باشد. به عبارتی ایده آل ترین شرایط مکان احداث سد زمانی فراهم می شود که امتداد لایه ها کمترین زاویه را با محور سد بسازند. علت این امر آن است که در این حالت دوری از نقاط ضعف همچون لایه های ضعیف، دارای حفرات و هوازده شده کمتر می شود. به طور کلی می توان گفت توازی بین لایه ها و محور سد موجب پایداری بیشتر سد می شود.

شیب لایه ها

عامل مهم دیگر تاثیرگذار در تعیین مکان احداث سد، شیب لایه ها است. اما چگونه؟ محل احداث سد باید به گونه ای باشد که در آن شیب لایه ها رو به بالا باشد یعنی در جهت کاملا معکوس جریان آب. در این صورت امکان فرار آب وجود ندارد و آب بندی با کیفیت بالاتری صورت می گیرد، پایداری پی سد بیشتر می شود و بخش بزرگی از فشار وارده بر لایه ها به سمت بالا منتقل می شوند.

چین خوردگی

همانطور که می دانید چین خوردگی های سطح زمین به دو نوع طاقدیس و ناودیس تقسیم می شوند. در چین خوردگی های طاقدیس تحدب رو به بالا و طبقات قدیمی در مرکز قرار دارند در حالی که در ناودیس ها تحدب به سمت پایین و طبقات جوان در مرکز واقع شده اند. محل احداث سد باید به گونه ای انتخاب شود که محور سر با محور چین خوردگی ها موازی بوده و چین خوردگی ها از نوع طاقدیس باشند.

توپوگرافی

از نظر توپوگرافی محل مناسب برای احداث سد، محلی است که در آن دره تنگی توسط یک دره باز در بالا دست دنبال می شود. دره تنگ نشان از استقامت بالای محل و دره باز نشان از ظرفیت بالای آن برای ذخیره آب دارد. در فاکتور توپوگرافی معمولا فوندانسیون طبیعی محل احداث سد را به گونه ای در نظر میگیرند که دارای ویژگی های زیر باشد:

1. از مقاومت بالایی برخوردار باشد.
2. تراکم پذیری آن قابل اغماض بر اثر فشارها و بارگذاری های وارده باشد.
3. آبگذری ناچیزی داشته باشد.

مسئله آبگذری سد از مهم ترین مسائل در این حوزه است که اگر توجه لازم و بررسی دقیق در مورد آن صورت نگیرد، ممکن است با نشت آب یا سرریز آب از سد میزان آبی که در پشت آن ذخیره می شود به میزانی که در طرح آن پیش بینی شده است نباشد.

هیدرولوژی

منظور از هیدرولوژی این است که محل احداث سد باید تغذیه آب خوبی داشته باشد و با کمترین نوسانات در این باره مواجه شود. این مسئله نقش ویژه ای در تعیین شرایط مکان احداث سد و انتخاب نوع آن بازی می کند.

بار رسوبی

منظور از بار رسوبی این است که محل احداث سد نباید به گونه ای باشد که در مدت زمان کوتاهی رسوبات در آن ته نشین شوند. این امر از کارایی و عمر مفید سد کاسته و کیفیت آب پشت آن را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. پس بار رسوبی محل مناسب برای احداث سد بایستی کمترین مقدار ممکن باشد.

غوطه وری

این عامل متذکر می شود که محل احداث سد باید به گونه ای انتخاب شود که اراضی و اموالی که برای ساخت سد خریداری شده و تحت پوشش آب قرار می گیرند بایستی هزینه کمتری در مقایسه با سود و بهره وری در نظر گرفته شده برای سد را داشته باشند.

کلام آخر

آنچه گذشت تاکیدی بود بر عملکرد علمی و منطقی در مبحث مکان یابی و احداث سد که در صورت عدم توجه هدر رفت هزینه های ارزی و ریالی کشور را در کنار مخاطرات ناخوشایند به همراه خواهد داشت. جامعه مهندسی و پژوهشگران فعال در زمینه سدسازی با ملاک و معیار قرار دادن عوامل مختلف تاثیرگذار در تعیین محل مناسب برای احداث سد که به توصیف آنها پرداخته شد بایستی به ساخت سازه هایی اقدام نمایند بیشترین بهره وری را هم برای مردم منطقه و هم برای دولت سرمایه گذار در پروژه ساخت سد داشته باشد. خوشبختانه کشور ما در این زمینه به سبب داشتن متخصصین با تجربه عملکرد قابل قبولی داشته و بهره وری سدهای تاسیس شده در نقاط مختلف آن سالانه سود فراوانی عاید زمین کاران و سایر افراد بهره مند از آب پشت سد ها نموده است. به جرات نیروی متخصص ایرانی در زمینه سد سازی و تعیین محل احداث سد در دنیای امروز حرف ها برای گفتن دارد و سرآمد در میان بسیاری از کشورهای پیشرفته و صنعتی محسوب می شود.