اهداف آبیاری

اهداف آبیاری

در یک کشور خشک مانند ایران، آبیاری به قدری از عملیات بدیهی و ضروری کشاورزی به شمار می‌رود که ارائه یک تعریف متعارف برای آن مشکل است. عموم مردم آبیاری را وارد کردن آب به زمین برای استفاده گیاه و تولید محصول می‌دانند.

اما اگر بخواهیم آبیاری را به لحاظ علمی تعریف کنیم می‌توان گفت که آبیاری کوششی است که انسان به عمل می‌آورد تا چرخه هیدرولوژی را در مزرعه تغییر داده و شرایط را از نظر رطوبت‌خاک به گونه‌ای فراهم سازد که رشد مطلوب گیاه و در نتیجه تولید بیشتر محصولات‌کشاورزی امکان‌پذیر گردد. آبیاری را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین فناوری‌های کشاورزی دانست که از حدود ۶۰۰۰ سال پیش وجود داشته و تاکنون نیز ادامه دارد.

هرچند در قدیم از آبیاری به عنوان عاملی جهت اسکان و یکجا‌نشینی قبایل و عشایر استفاده گردید که در نهایت به شکوفایی تمدن ها انجامید، اما امروزه هدف از آبیاری عمدتا تامین مواد غذایی برای جمعیت رو به افزایش دنیاست.

در دنیا فقط ۱۷ درصد اراضی کشاورزی آبیاری می‌شوند و بقیه هنوز به صورت دیم مورد استفاده قرار می‌گیرند. تا به حال دو عامل در گسترش وسعت اراضی تحت آبیاری در دنیا موثر بوده‌اند که یکی اقلیم و کمبود آب برای رشد طبیعی زراعت‌ها و دیگری بالا بودن جمعیت و نیاز فراوان به غذا می‌باشد. به همین دلیل وضعیت خاص کشورهای آسیایی در جهان چه از نظر جمعیت و چه از نظر آب و هوایی باعث شده است که بالاترین درصد اراضی آبی (نسبت به اراضی تحت کشت) در این قاره وجود داشته باشد.

اهداف مهم اجرای طرح های آبیاری

• آبیاری به منظور تولید محصول

مهمترین وظیفه آبیاری کمک به تولید بیشتر مواد غذایی است. حدود ۴۰ درصد از کل تولیدات زراعی دنیا از اراضی آب حاصل می‌شود. عواملی که موجب کاهش محصول شده تا باعث می‌شوند تا ما نتوانیم به طور کامل از پتانسیل گیاهان استفاده کنیم، بسیار زیاد می باشد اما عمده ترین آنها آب است.

عواملی مانند کم آبی، سیلاب، آفات و بیماری‌ها، علف‌های هرز، خشکی، سرما، تگرگ و غیره باعث کاهش محصول می‌شوند. اما بیشترین سهم در کاهش تولیدات کشاورزی مربوط به آب می‌باشد. به طوری که ۴۰ درصد کاهش توان تولید در گیاهان زراعی مربوط به آب است. حتی اعمال روش‌های مناسب کشاورزی مانند تهیه زمین، کاشت و یا استفاده از کود، سم و بذور اصلاح شده نیز در گرو آبیاری و استفاده بیشتر از آب است. زیرا اگر همین روش‌ها و یا نهاده‌ها را در دیم‌کاری‌ها به کار ببریم افزایش محصول همانند زراعت‌های آبی نخواهد بود.

• آبیاری به منظور اصلاح زمین

کلیه آب‌هایی که در آبیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند کم و بیش دارای مقداری نمک هستند. این آب‌ها یا از منابع زیرزمینی تامین می‌شوند یا رواناب حاصله از نزولات جوی هستند که در رودخانه‌ها و نهرها به جریان افتاده و در مسیر خود با زمین تماس پیدا نموده و مقداری از نمک‌های آن را با خود حمل می‌نمایند. در هر نوبت آبیاری مقداری نمک همراه با آب وارد خاک می‌شود.

یکی از مشکلات آبیاری در مناطق خشک و نیمه خشک شور شدن اراضی به دلیل تجمع نمک در منطقه توسعه ریشه‌هاست.

دلایل احتمالی تجمع نمک:

• عدم شستشوی نمک‌هایی که در اثر آبیاری وارد منطقه ریشه‌ها می‌شوند.
• صعود موئینه‌ای آب از لایه‌های آبدار و شور زیرزمینی.

هر چند درجه تحمل گیاهان نسبت به شوری متفاوت است اما در تمام گیاهان زراعی اگر شوری خاک در منطقه توسعه ریشه‌ها از حد معینی تجاوز کند رشد و مقدار محصول کاهش پیدا می‌کند. ساده‌ترین و عملی‌ترین روش برای خارج کردن نمک‌ها این است که زمین را آبیاری کنیم تا نمک در آب حل شده و به اعماق زمین که خارج از دسترس گیاه می‌باشد، انتقال پیدا کند و یا اینکه از طریق زهکشی از زمین خارج شود. به عبارت دیگر از آب به عنوان عاملی برای حمل و خارج کردن نمک استفاده نماییم. به مجموعه این عملیات، زهکشی و اصلاح اراضی گفته می‌شود.

اگر بخواهیم از شور شدن تدریجی خاک در اثر آبیاری جلوگیری شود لازم است همواره در هنگام آبیاری علاوه بر نیاز آبی گیاه مقداری آب اضافی به زمین داده شود تا نمک‌ها را شسته و از محیط رشد ریشه خارج سازد. این مقدار آب که مازاد بر احتیاج آبی گیاه است نیاز آبشویی نام دارد و مقدار آن بستگی به شوری آب و خاک و نوع گیاه دارد.

• آبیاری به منظور تغییر وضعیت هوا

در برخی مواقع با سرد و گرم کردن محیط به وسیله آبیاری، می‌توان از نابودی گیاه جلوگیری کرد. برای مثال، با آبیاری و پاشیدن آب بر روی شاخ و برگ گیاه می‌توان گیاه را از خطر یخ زدگی نجات داد. زیرا با این عمل در هوای سرد و زیر صفر درجه، آب بر روی شاخ و برگ گیاه یخ‌زده و ادامه سرما فقط قطر لایه یخ روی گیاه را افزایش می‌دهد بدون آنکه دمای شاخ و برگ پایین‌تر از صفر درجه رود.

آبیاری تا زمانی که دمای هوا کمتر از صفر درجه باشد، ادامه می‌یابد و زمانی که دمای هوا بالاتر از صفر درجه باشد و تمام یخ‌های گیاه ذوب شده باشد، آبیاری قطع می‌شود.

• آبیاری به منظور ایجاد شغل

توسعه شبکه‌های آبیاری‌ باعث ایجاد شغل در زمینه‌های مختلف می‌گردد. این امر حتی در بسیاری از کشورها به عنوان وسیله‌ای برای جلوگیری از مهاجرت یا تعدیل و جابجایی جمعیت از یک نقطه به نقطه دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• آبیاری به منظور تامین امنیت ملی

بسیاری از کشورهایی که به دلیل توسعه شبکه‌های آبیاری بر تولیدات کشاورزی خود افزوده‌اند از نظر غذایی به کشورهای ثروتمند و یا همسایگان خود متکی نبوده و لذا در صحنه‌های بین‌المللی از قدرت عمل بیشتری برخوردارند. تحریم غذایی کشورها امروزه به عنوان وسیله‌ای در اختیار برخی کشورها قرار گرفته و تجربه نشان داده است که از این وسیله به دفعات استفاده نموده‌اند.

• آبیاری به منظور مقابله با خشکسالی‌ها

در کشورهایی که بارندگی زیاد بوده و آبیاری چندان اهمیت ندارد ممکن است کمبود بارندگی در یک سال خسارات زیادی به بار آورد. زیرا در چنین وضعی اکثر گیاهان یک ساله و حتی گیاهان چندساله مانند درختان میوه صدمه خواهند دید. حال آنکه با یک آبیاری ممکن است درختان در آن سال زنده بمانند. در این کشورها وجود شبکه‌های آبیاری می‌تواند در مواقع ضروری برای آبیاری تکمیلی وارد عمل شده و محصول را از خطر نابودی برهاند.

• سایر کاربردهای آبیاری

آبیاری برای اهداف دیگری هم ممکن است صورت پذیرد:

آبیاری اراضی در جنگ برای از جلوگیری از تحرک تانک‌های دشمن

آبیاری و یخ-آب های زمستانه برای کنترل آفات و بیماری‌ها

کنترل جوندگانی چون موش و …….