بررسی نقش سد در کنترل سیلاب

نقش سد در کنترل سیلاب

در سراسر جهان سدها معمولا به منظور ذخیره ی منابع آبی، تولید نیروی برق و کنترل سیلاب ساخته می شوند ولی متاسفانه نقش سد در کنترل سیلاب دست کم گرفته شده است. با توجه به این که سیلاب ها جزء حوادث طبیعی هستند که هر ساله خسارات زیادی را به بار می آورند و مشکلات زیادی را برای جوامع مختلف ایجاد می کنند، بررسی نقش سد در کنترل سیلاب اهمیت بسیاری دارد. روش های سازه ای یکی از روش های مهار و کنترل سیلاب ها است. که ساخت سدهای مختلف مخزنی و همچنین سدهای تاخیری از انواع روش های سازه ای به شمار می رود. مزیت سد مخزنی ذخیره حجم بالای سیلاب و تخلیه ی تدریجی آن است ولی هزینه ی ساخت آن ها بالاتر است. حال آن که سدهای تاخیری نتیجه ی سریع بر کنترل سیلاب دارند.

سیلاب و خسارات ناشی از آن

سدها در واقع به عنوان مانع و دیواری هستند که نقش مهمی در مهار سیلاب ها دارند. سد در بدترین حالت و زمان نیز می تواند باعث تاخیر در وقوع سیلاب شود و این نکته اهمیت نقش سد در کنترل سیلاب را به راحتی بیان می کند. با ساخت سدها می توان از خسارات ناشی از سیلاب جلوگیری کرد، بنابراین باید مطالعات کافی در این زمینه صورت گیرد و با برنامه ریزی های درست از به بار آمدن خسارت های جانی و مالی جلوگیری کرد. علاوه بر خسارات جانی، از بین رفتن منازل مسکونی و همچنین آثار باستانی شهرها از جمله خسارت های ناشی از سیل های سهمگین می باشد.

بازسازی و ترمیم شهرها بعد از سیلاب نیاز به هزینه ی بسیار بالایی دارد (خیلی از آن ها قابل جبران نیستند) که این هزینه ها قابل مقایسه با بودجه ی لازم برای ساخت سدها نیست. بنابراین بهتر است با صرف هزینه در ساخت سدهای اصولی، از صرف هزینه های زیاد برای بازسازی جلوگیری کرد و در واقع هزینه در ساخت سدها نوعی سرمایه گذاری در این زمینه محسوب می شود. البته ساخت سدها در جلوگیری از سیلاب تنها یکی از کارهای لازم در این حوزه می باشد و برای جلوگیری و مهار سیلاب ها باید فعالیت های زیاد دیگری از جمله افزایش پوشش های گیاهی انجام گیرد. همچنین جلوگیری از ساختمان سازی  در حاشیه رودخانه ها نیز نقش بسزایی در پیشگیری از خطرات ناشی از سیلاب دارد.

شناخت سد و انواع آن

نقش سد در کنترل سیلاب در ایران

کشور ما در منطقه ی آب و هوایی گرم و خشک قرار دارد و بررسی های انجام شده نشان می دهد که طی دوره هایی، در کشور خشکسالی غالب است که بارش های بسیار کم در این دوره کشور را با کمبود آب مواجه می کند. به علاوه طی دوره هایی کشور دچار بارش های سهمگین می شود که به این دوره ها، دوره های ترسالی گویند. بنابراین وجود سدها در کشور چه با هدف تامین آب مصرفی و کشاورزی و چه با هدف کنترل سیلاب و پیشگیری از خروش و طغیان رودخانه ها امری ضروری است.

سد ها نقش مهمی در کنترل و مدیریت آب و منابع آبی دارند به طوری که هم در شرایط خشکسالی و کمبود بارش ها به عنوان مخزنی برای ذخیره آب مورد نیاز جوامع و کشاورزی است و هم در زمان ترسالی و بارش های فراوان راهی مطمئن در جهت کنترل سیلاب ها هستند واز این رو نقش سد در کنترل سیلاب را نمی توان انکار کرد. بنابراین باید پیش بینی های لازم در این زمینه انجام گیرد، تا از به بار آمدن خسارات زیاد جلوگیری شود.

یکی از مثال هایی که اهمیت نقش سد در کنترل سیلاب را به خوبی نشان می دهد سدهای زنجیره ای ساخته شده بر روی کارون و سد های دز و همچنین کرخه می باشد. در اواخر سال ۹۷ و ۹۸ که بارش های سیل آسا در کشور نشان از آغاز دوره ی ترسالی می داد، وجود این سدها از به بار آمدن خسارات بسیار زیاد تا حد ممکن جلوگیری کرد و مانع از به بار آمدن فاجعه در این منطقه گردید. حال آن که تکمیل نبودن سد ها در لرستان باعث به وجود آمدن سیل عظیم در این منطقه شد.

همین مقایسه اهمیت نقش سد در کنترل سیلاب را به خوبی یادآوری می کند. بدون وجود سدهای مخزنی امکان کنترل سیلاب ها وجود ندارد و این اهمیت نقش سد در کنترل سیلاب را بیان می کند. سطح آب مخزن سد، قبل از شروع فصل موسمی و بارندگی باید در زیر سطح مشخصی نگه داشته شود تا با شروع باران های سیل آسا، نقش سد در کنترل سیلاب به درستی اجرا گردد. این کار باید به صورتی انجام گیرد که در زمان بارش باران های شدید و سیلابی، مکانی برای ذخیره ی آب اضافی وجود داشته باشد و این می تواند با رها کردن آب از سدها به صورت بسیار تنظیم شده باشد و این از جاری شدن  سیل  به مناطق پایین دست جلوگیری می نماید.

افزایش آرام گنجایش مخزن با تخلیه همزمان آب تاثیر بسزایی در افزایش نقش سد در کنترل سیلاب دارد. قرار گرفتن سد در جای مناسب می تواند تا حد بسیار زیادی در کنترل سیلاب نقش داشته باشد. نکته ی مهم در مورد سد ها برای این که بتوانند نقش خود را در کنترل سیلاب حفظ نمایند، نگهداری و مراقبت از آن ها است. بی توجهی به سدها خود می تواند مشکلات زیادی به بار آورد. لایروبی و تخلیه رسوبات سدها از نکات مهمی است که باید به صورت مداوم انجام گیرد تا اهمیت نقش سد در کنترل سیلاب حفظ شود. بنابراین تنها ساخت سد کافی نیست نگهداری از آن نکته بسیار مهمی در این زمینه می باشد.